در دنیای امروز، خدمات دندانپزشکی از معاینات ساده تا جراحی‌های پیچیده و پیشرفته گسترده شده‌اند. بسیاری از بیماران تصور می‌کنند که دندانپزشک عمومی می‌تواند تمام نیازهای درمانی دهان و دندان آن‌ها را برطرف کند. اما در شرایط خاص، تخصص جراح فک و صورت نه‌تنها مفید، بلکه حیاتی است.
جراحی‌های مرتبط با استخوان فک، دندان‌های نهفته، ترمیم بافت استخوانی، کاشت ایمپلنت پیشرفته و درمان بیماری‌های مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)، تنها بخشی از گستره کاری متخصص فک و صورت است. در این مقاله، به دلایل اصلی نیاز به این تخصص و موقعیت‌هایی که مراجعه به آن ضروری است می‌پردازیم.
جراح فک و صورت کیست؟
متخصص جراحی فک و صورت، دندانپزشکی است که پس از طی دوره عمومی، چهار تا شش سال آموزش تخصصی در جراحی‌های دهان، فک، صورت، و حتی گردن دیده است. این آموزش‌ها شامل جراحی‌های استخوانی، عصبی، سینوسی، زیبایی و بازسازی است.
۱. جراحی دندان‌های نهفته و نیمه‌نهفته
یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه به جراح فک و صورت، دندان عقل نهفته است. این دندان‌ها معمولاً در فک پایین یا بالا بدون اینکه به‌طور کامل بیرون بیایند، زیر لثه و حتی استخوان گیر می‌کنند. در برخی موارد حتی به عصب فکی تحتانی یا سینوس ماگزیلاری بسیار نزدیک می‌شوند.
مواردی که فقط متخصص باید انجام دهد:
- دندان عقل با ریشه خمیده یا چندتکه
- نزدیکی یا تماس مستقیم با عصب فکی تحتانی (IAN)
- نیاز به برداشتن بخشی از استخوان یا شکافتن بافت نرم
- دندان عقل افقی یا مایل به ریشه دندان مجاور
در چنین مواردی، هرگونه خطای جراحی توسط دندانپزشک عمومی می‌تواند منجر به فلج شدن لب، بی‌حسی دائمی فک یا آسیب جدی به بافت‌ها شود.
۲. نزدیکی دندان به عصب فکی تحتانی
در دندان‌های مولر فک پایین، به‌ویژه دندان ۸ و گاهی دندان ۷، ریشه‌ها ممکن است با عصب تحتانی فکی در تماس باشند. تشخیص صحیح با رادیوگرافی سه‌بعدی (CBCT) و اجرای جراحی بدون آسیب به این عصب، نیازمند تخصص و مهارت بالاست.
خطرات جراحی نادرست:
- بی‌حسی لب پایین یا چانه
- درد عصبی مزمن (نورالژی)
- عفونت‌های عمیق‌تر استخوانی
جراح فک و صورت با استفاده از تکنیک‌های محافظه‌کارانه و دسترسی محدود، کم‌ترین آسیب را به عصب وارد کرده و احتمال موفقیت را بالا می‌برد.
۳. جراحی‌های سخت و چندمرحله‌ای
برخی بیماران نیاز به جراحی‌هایی دارند که در مراحل مختلف انجام می‌شود:
- برداشت کیست یا تومور از فک یا دهان
- بازسازی فک پس از ضربه یا تحلیل استخوان
- هم‌ترازی فک بالا و پایین (جراحی ارتوگناتیک)
- اصلاح عدم تقارن صورت یا ناهنجاری مادرزادی
این جراحی‌ها گاهی با بیهوشی عمومی در اتاق عمل بیمارستان انجام می‌شود و نیازمند آشنایی کامل با ساختارهای آناتومیک پیچیده است.
۴. کاشت ایمپلنت‌های پیچیده
اگر استخوان فک به‌اندازه کافی وجود داشته باشد، کاشت ایمپلنت را می‌توان در کلینیک انجام داد. اما در بسیاری از بیماران، به‌دلایل مختلف مانند تحلیل استخوان بعد از کشیدن دندان، یا بیماری‌های پریودنتال، ایمپلنت با پیچیدگی‌هایی روبه‌روست:
در این موارد جراح فک و صورت وارد می‌شود:
- کمبود شدید تراکم یا حجم استخوان
- نیاز به زاویه‌گذاری دقیق ایمپلنت
- شکست ایمپلنت قبلی و نیاز به برداشت آن
- ترمیم همزمان بافت استخوانی و نرم (لثه)
در این شرایط، یک ایمپلنت ساده به جراحی بازسازی فک تبدیل می‌شود که فقط متخصص می‌تواند آن را به‌درستی انجام دهد.
۵. سینوس لیفت (Sinus Lift)
در فک بالا، به‌ویژه ناحیه مولرها (دندان ۶ و ۷)، سینوس فکی در نزدیکی دندان‌ها قرار دارد. اگر استخوان کف سینوس تحلیل رفته باشد، جراح مجبور به بلند کردن کف سینوس و افزودن استخوان مصنوعی یا طبیعی برای کاشت موفق ایمپلنت می‌شود.
سینوس لیفت شامل:
- باز کردن دریچه به سینوس ماگزیلاری
- بالا بردن غشای سینوس بدون پارگی
- افزودن پودر استخوان (گرافت)
- بستن ناحیه با دقت کامل
هرگونه آسیب به غشای سینوس می‌تواند منجر به عفونت سینوسی یا شکست کاشت ایمپلنت شود. به همین دلیل، این جراحی فقط باید توسط متخصص فک و صورت انجام شود.
۶. استفاده از پودر استخوان (Bone Graft)
در مناطقی که استخوان فک تحلیل رفته باشد، برای حفظ ایمپلنت یا بازسازی استخوان، از پودر استخوان (Synthetic/Allograft/Xenograft) استفاده می‌شود.
جراح فک و صورت با بررسی آناتومی بیمار، بهترین نوع گرافت را انتخاب می‌کند و آن را با دقت در محل موردنظر قرار می‌دهد تا استخوان‌سازی جدید تحریک شود.
۷. پیوند لثه (Gum Graft)
در برخی بیماران که بافت لثه کافی برای پوشاندن ایمپلنت یا روکش وجود ندارد یا دچار تحلیل لثه شده‌اند، نیاز به پیوند بافت نرم وجود دارد.
انواع پیوند لثه:
- از کام بیمار (اتولوگ)
- استفاده از مواد زیستی آماده (Alloderm و…)
اگر پیوند لثه درست انجام نشود، ممکن است نتیجه ظاهری نامناسب، تحلیل بیشتر لثه و حتی از دست رفتن ایمپلنت رخ دهد.
۸. سایر دلایل نیاز به جراح فک و صورت
- درمان ضایعات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
- جراحی زیبایی صورت، چانه، بینی یا گونه‌ها
- درمان عفونت‌های شدید فک و صورت
- برداشتن تومورهای فک و زبان
- بازسازی استخوان پس از سرطان دهان
چه زمانی باید به جراح فک و صورت مراجعه کنیم؟
| نشانه یا وضعیت | نیاز به جراح فک و صورت؟ |
|---|---|
| دندان عقل نهفته یا افقی | ✅ حتماً |
| تحلیل استخوان فک | ✅ |
| نزدیکی دندان به عصب فکی | ✅ |
| نیاز به سینوس لیفت یا گرافت استخوان | ✅ |
| شکستگی فک یا ضربه به صورت | ✅ |
| ایمپلنت تمام فک یا شکست قبلی | ✅ |
| پیوند لثه در ناحیه حساس یا زیبایی | ✅ |
| نیاز به بیهوشی یا جراحی در اتاق عمل | ✅ |
نتیجه‌گیری
درمان‌های پیچیده دهان و فک، بیش از آن‌که صرفاً دندانپزشکی باشند، جراحی‌هایی دقیق، خطرناک و تخصصی‌اند. در این شرایط، حضور متخصص جراحی فک و صورت نه‌تنها شانس موفقیت درمان را بالا می‌برد، بلکه از خطرات غیرقابل جبران مانند آسیب عصبی یا تحلیل ساختاری نیز جلوگیری می‌کند.
برای دریافت مشاوره تخصصی، طرح درمان دقیق و جراحی‌های پیشرفته با امنیت بالا، می‌توانید به کلینیک دندانپزشکی زاگرس مراجعه نمایید؛ جایی که تیم مجرب شامل متخصصین فک و صورت با تجهیزات مدرن، آماده‌ی ارائه خدمات حرفه‌ای به شما هستند.
