مقدمه
عصب‌کشی یا درمان ریشه (Root Canal Therapy) یکی از درمان‌های تخصصی در دندانپزشکی است که برای حفظ دندان‌های پوسیده یا عفونی‌شده انجام می‌شود. بسیاری از بیماران پس از عصب‌کشی دچار درد می‌شوند و این سوال پیش می‌آید که آیا این درد طبیعی است یا باید نگران باشیم؟
🔹 درد بعد از عصب‌کشی: طبیعی یا غیرطبیعی؟
در بسیاری از موارد، درد خفیف تا متوسط پس از عصب‌کشی امری طبیعی و قابل انتظار است. این درد معمولاً به دلیل التهاب اطراف بافت‌های پری‌آپیکال (periapical tissue) است که طی فرایند درمان تحریک شده‌اند. درد طبیعی معمولاً طی ۳ تا ۷ روز کاهش می‌یابد و با مصرف داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن کنترل می‌شود.
🔹 چه عواملی باعث درد طبیعی پس از درمان ریشه می‌شوند؟
۱. تحریک بافت‌های اطراف ریشه
در حین پاک‌سازی کانال‌ها با ابزارهای دستی یا روتاری، ممکن است مواد اضافی (از جمله مواد شست‌وشو یا دبری‌های عفونی) به ناحیه پری‌آپیکال رانده شوند.
۲. تراکمی بیش از حد (Over Instrumentation)
در صورت عبور ابزار از اپکس ریشه (apical foramen)، به بافت‌های انتهای ریشه آسیب وارد می‌شود.
۳. پرکردگی بیش از حد (Overfilling)
اگر گوتاپرکا یا سیلر از نوک ریشه بیرون بزند، موجب درد یا حتی واکنش التهابی شدید می‌شود.
🔹 موارد هشداردهنده: چه زمانی درد نشانه خطا در درمان است؟
اگر درد:
- شدید، نبض‌دار و ماندگار باشد
- بیش از ۱۰ روز ادامه داشته باشد
- همراه با تب، ورم یا آبسه باشد
- با فشار دادن دندان شدت بگیرد
ممکن است نشانه‌ای از اشتباه در درمان یا عدم تکمیل درمان ریشه باشد.
🔹 مهم‌ترین خطاهای درمانی که منجر به درد می‌شوند
۱. کانال‌های جا مانده (Missed Canals)
در برخی دندان‌ها به‌ویژه مولرهای فک بالا، کانال‌های پنهانی مانند MB2 نادیده گرفته می‌شوند. این کانال‌های عفونی منبع اصلی درد پایدار پس از درمان‌اند.
۲. ابزار شکسته در کانال
شکستن فایل داخل کانال، مخصوصاً در دندان‌های دیستال و با انحنای زیاد، باعث باقی‌ماندن عفونت و تحریک مداوم می‌شود.
۳. پرکردگی ناقص (Underfilling)
اگر گوتاپرکا به نوک کانال نرسد، عفونت باقی می‌ماند و درمان ناقص خواهد بود.
۴. نفوذ ماده به بافت‌های اطراف (Extrusion of irrigants)
مخصوصاً ورود هیپوکلریت سدیم (NaOCl) به فضای پری‌آپیکال که درد شدید و سوزناک ایجاد می‌کند.
🔹 آیا نیاز به درمان مجدد وجود دارد؟
اگر علائم بالا وجود داشته باشد، نیاز به ری‌تریتمنت (Retreatment) یا حتی در برخی موارد جراحی اپیکوکتومی (Apicoectomy) است. در این مرحله، دندانپزشک با بررسی تصاویر رادیوگرافی دقیق (معمولاً پری‌آپیکال یا CBCT) تشخیص می‌دهد که درمان مجدد یا جراحی ضروری است.
🔹 چه کارهایی برای کاهش درد بعد از عصب‌کشی توصیه می‌شود؟
- استفاده از مسکن‌های تجویزی دندانپزشک (ایبوپروفن یا استامینوفن)
- خودداری از جویدن مواد سخت روی دندان درمان‌شده
- رعایت بهداشت دهان و مسواک زدن دقیق ولی ملایم
- پیگیری درمان با مراجعه به دندانپزشک در صورت تداوم درد
🔹 سخن پایانی از نگاه حرفه‌ای
درمان ریشه یکی از حساس‌ترین درمان‌ها در دندانپزشکی است که نیاز به مهارت بالا، ابزار تخصصی و دانش کامل از آناتومی دندان دارد. دردی که پس از درمان به‌طور طبیعی ظرف چند روز کاهش یابد، معمولاً نگران‌کننده نیست. اما هرگونه درد مزمن، ضرباندار، یا همراه با علائم سیستمیک، زنگ خطری برای پیگیری فوری با دندانپزشک متخصص درمان ریشه (اندودنتیست) است.
